سروش سینما: استاد فریدالله ادیب‌آیین (زاده ۱۶ آبان 1344) در شهر باستانی هرات افغانستان در خانواده‌ای از اهالی علم و فرهنگ متولد شدند. استاد در دوران کودکی، طفلی پر شور بودند که علاقه زیادی نسبت به نقاشی و طبیعت از خود نشان می‌دادند و از آنجا که والدین و بستگانشان به هنر اصیل افغانستان علاقه فراوانی داشتند؛ ایشان را بسیار تشویق می‌‌کردند. استاد ادیب آیین پنج ساله بودند که وارد مقطع ابتدایی شدند و تا مقطع متوسطه، تحصیلات خود را در هرات گذراندند. در تاریخ ۲۳ اسفند 1357، پدرشان که فرمانده توپخانه پادگان هرات بود؛ علیه بی‌عدالتی دولت وقت برای دفاع از حقوق مردم اقدام کردند و تنها به همین دلیل، در تاریخ 7 اردیبهشت ۱۳۵۸ مجبور به ترک اجباری خاک وطن شده و به ایران پناهنده شدند. در تاریخ ۱۴ آذر 1358، استاد ادیب‌آئین که در این زمان 14 سال سن داشتند؛ به تبع پدرشان خاک افغانستان را ترک کرده و به ایران مهاجرت نمودند. ایشان در حال حاضر ساکن ایران هستند.

استاد فریدالله ادیب آیین، نقاشی را در محضر عمویشان استاد نصرالله سروری که از هنرمندان بزرگ معاصر افغانستان بودند، آموختند. فریدالله ادیب آیین در ابتدا، سبک‌های ناتورالیسم (طبیعت‌گرایی) و رئالیسم (واقع‌گرایی) را تجربه کردند. در طول 4 دهه بعد، ایشان  به طور جدی سبک‌های رئال، آبستره (انتزاعی)، و اکسپرسیونیست انتزاعی (هیجان‌نمایی انتزاعی) را دنبال کردند. روندی که ایشان طی کردند، متأثر از پشتوانه-های فکری و ذهنی رویدادهای مختلفی است که در طول دوران زندگی خود تجربه کرده بودند. استاد هیچ وقت برای نقاشی خاصی، تصمیم مشخصی نمی‌گیرند، صحنه‌های نقاشی ایشان میان تجرد و مجاز در نوسان هستند و از منظر محتوای نقاشی نیز با هر نوع ایدئولوژی مخالفند. این هنرمند بزرگ دیدگاه‌های متفاوتی را از فرهنگ چند هزارساله زادگاهشان افغانستان به ارمغان آورده‌اند. یکی از مهمترین ویژگی‌های ایشان این است که هنر را با کنش‌های سیاسی درهم آمیخته است. درست است که آثارش با فرهنگ عامه پیوند دارد، اما همواره با کنایه‌های سیاسی و اجتماعی نیز همراه بوده و همین امر باعث شده که یکی از پیشروترین هنرمندان افغانستان بشمار آیند. به عنوان مثال، اعتراض در هنر انتزاعی اثر «مقام افیون» نمایان است. در این مقاله، به معرفی پنج اثر از آثار استاد فریدالله ادیب آیین می‌پردازیم که با سبک اکسپرسیونیسم انتزاعی به تصویر کشیده شده‌اند. شایان ذکر است که اکسپرسیونیسم انتزاعی یکی از مهمترین جنبش‌های هنری مدرن است که به واسطه ویژگی‌های خاصش در عمق روح زندگی بشر امروزی رخنه کرده است و در واقع، نوعی تخلیه ایدئولوژیکی محسوب می‌شود که در عین قرابت بسیار با احساس هنرمند، به شیوهای رمزگونه، بیان می‌گردد.

1- نام اثر: ملا ممد جان

اثر هنری “ملا ممد جان” با تکنیک رنگ اکریلیک به سبک کنشی (اطواری)، روی بومی با متریال 100 درصد پنبه، در ابعاد 190×200 سانتیمتر با نام راگ بیروی و مکتب اکسپرسیونیست انتزاعی، توسط هنرمند برجسته استاد فریدالله ادیب‌آیین در سال 1401 هجری شمسی خلق شده است. سمت چپ، پائین، امضای لاتین هنرمند دیده می‌شود. این تابلوی زیبا به مبلغ چهارصد میلیون تومان قیمت گذاری شده است.

نت های موسیقی معروف ملا ممد جان که برای فارسی زبانان سراسر دنیا محبوب و شناخته شده می‌باشد، در این اثر توسط استاد ادیب آیین به تصویر کشیده شده است. یادآوری می‌شود که نت‌های موسیقی متشکل از صداهای زیر و بم است. هر نت یک نام لاتین نیز دارد که عبارتند از: دو(C) – ر(D) – می -(E) فا(F) – سل (G) لا(A) – سی(B) و حرکت از صداهای زیر به صداهای بم است نت‌های بم در این اثر به رنگهای تیره مانند عنابی و قرمز و نت‌های زیر که با رنگ بنفش نشان داده شده، قابل مشاهده اند. دو قطعه شعر یا چهار نیم شعر در این اثر هنری نقاشی شده و همینطور، تن‌ها و ضرب‌های موزیک ملا ممد جان همزمان با اجرای موسیقی توسط خواننده نسبت به این نقاشی رعایت شده است؛ به نحوی که در برخی نقاط نقاشی رنگ‌های نارنجی، قرمز و آبی به سمت بالا کشیده شده‌اند که در اینجا ارتفاع نشان دهنده بالا رفتن تن صدا و بیانگر مقدار رنگ بکار برده شده توسط هنرمند است. تن هایی که به صورت افقی کشیده شده اند، نشان دهنده تعداد ضربهاست. این تابلو بر اساس موزیک ملا ممد جان با یازه نت در دو اکتاو نقاشی شده است.

این سبک برای بسیاری از هنرمندان ناشناخته است، باید گفت که هر هنرمندی ابداعات ذهنی خود را دارد و اینگونه است که هنر شکل گرفته و گسترش پیدا کرده است و آثار استاد فریدالله ادیب آیین هم از این قاعده مستثنا نیست. در واقع، انعطاف پذیری و بداهه پردازی در این اثر هنری هویداست. انتزاعی بودن اثر و عدم قطعیت مفهوم لکه‌ها و رنگ‌ها که در هر شرایط و موقعیتی توسط بیننده تعبیر و تفسیر می‌شود، از ویژگی‌های این سبک ابداعی توسط استاد ادیب آیین است. همچنین، بداهه پردازی که به واسطه مهارت نوازنده موسیقی ایجاد می‌شود توسط نقاش این اثر در تابلو رؤیت می‌شود.

2- نام اثر: مقام افیون

اثر هنری “مقام افیون” با تکنیک رنگ اکریلیک به سبک کنشی (اطواری)، روی بومی با متریال 100 درصد پنبه، در ابعاد 190×300 سانتیمتر و مکتب اکسپرسیونیست انتزاعی، توسط هنرمند برجسته استاد فریدالله ادیب‌آیین در سال 1399 هجری شمسی خلق شده است. سمت چپ، پائین، امضای لاتین هنرمند دیده می‌شود. این تابلوی زیبا به مبلغ زیادی قیمت گذاری شده است و می‌توان گفت معروف‌ترین اثر استاد ادیب آیین محسوب می‌شود.

هدف استاد از خلق تابلوی مقام افیون پرداختن به مافیای مواد مخدری است که در افغانستان حضور دارد. هنرمند سر یک گاو را با چهره انسانی نقاشی کرده است، به طوریکه روی شاخ‌های گاو کپسول‌های گیاه «خشخاش» یا به زبان دری «کوکنار» قابل مشاهده است. تصویر سر گاو با فرمتی انتزاعی با شاخ‌های هلال و نوک‌تیز و اسکلتی با فرم بال در دو سوی سر، که با لکه‌های سفید آذین بسته شده و نمادی از افیون می‌باشد، نقاشی شده است. روی چهره نمادین مافیا عینکی دودی به چشم می‌خورد که بخشی از چهره او را پوشانده و آن‌را کامل نشان نمی‌دهد که حاکی از دست‌های پنهان در تولید و قاچاق مواد مخدر است. زمینه پر از رنگ و درهم‌تنیدگی خطوط و لکه‌های رنگی بیانگر آشوب و درهم ریختگی تصور نقاش از فضای مورد نظرش در این اثر می‌باشد. متأسفانه، وجود عواملی چون جنگ و فقر در افغانستان باعث شده تا کشاورزان به کشت خشخاش روی آورده و بازار مواد مخدر رونق داشته باشد. دردناک است که بگوییم، تجارت جهانی مواد مخدر موجب از بین رفتن انسان‌های بیشماری در سرتاسر جهان شده، کاشانه‌های فراوانی ویران شده و جوامع متعددی به تباهی کشانده شده‌اند. تابلوی مقام افیون، صدای اعتراض هنرمند به تجارت افیون است.

3- نام اثر: آبشارهای سرخ

اثر هنری “آبشارهای سرخ” با تکنیک رنگ اکریلیک به سبک پست مدرن، روی بومی با متریال 100 درصد پنبه، در ابعاد 190×400 سانتیمتر توسط هنرمند برجسته استاد فریدالله ادیب‌آیین در سال 1400 هجری شمسی خلق شده است. سمت چپ، پائین، امضای لاتین هنرمند دیده می‌شود. این تابلوی زیبا به مبلغ زیادی  قیمت گذاری شده است.

آبشار، ریزش ناگهانی آب یک رودخانه از مکانی نسبتاً مرتفع با سرعت به پایین است که یکی از زیباترین جلوه های طبیعت خلاف واقیعت می‌باشد. استاد ادیب آیین، در خلق این اثر هنری خلاف طبیعت رنگ آبشار را به رنگ قرمز تجسم نموده و آن را به صورت پلکانی نقاشی کرده‌اند، هرچند رنگ آبی هم در این تابلو به چشم می خورد؛ اما هنرمند بیشتر از رنگ‌های گرم سرخ و نارنجی استفاده کرده است. دلیل اینکه استاد آبشار را قرمز رنگ تجسم کرده اند را می توان در گذشته ایشان جستجو کرد، در زادگاه‌شان افغانستان؛ سرزمینی که مردمانش هر روز شاهد جنگ و خونریزی هستند. قطعا، بسیار دردناک است که بگوییم سال‌هاست که سایه شوم جنگ و وحشت بر سرزمین باستانی و متمدن افغانستان سایه گسترانیده و این خطه کهن را به محاصره خود درآورده و روزگار فرزندانش را تیره و تار ساخته است. چه بسیار از فرزندان افغان عزیزی که در خون خود غلتیده‌اند و مادرانی که لباس سیاه ماتم را تا پایان عمر بر تن داشته‌اند. این آبشار نمادی از خون‌های به ناحق ریخته شده مردمان مظلوم افغانستان است که هیچ فریادرسی نداشته‌اند.

4- نام اثر: انابی

اثر هنری “انابی” با تکنیک رنگ اکریلیک به سبک کنشی (اطواری)، روی بومی با متریال 100 درصد پنبه، در ابعاد 190×400 سانتیمتر و مکتب اکسپرسیونیست انتزاعی، توسط هنرمند برجسته استاد فریدالله ادیب‌آیین در سال 1400 هجری شمسی خلق شده است. سمت چپ، پائین، امضای لاتین هنرمند دیده می-شود. این تابلوی زیبا به مبلغ زیادی  قیمت گذاری شده است.

وجه تسمیه این تابلو به واسطه احساس خوب و خوشایند مخاطبین از دیدن رنگ‌های شاد و گرم در نقاشی بانام اناب به معنای «بوی خوش» گرفته شده است. کاربرد رنگ‌های گرم در این تابلو، همچون رنگ قرمز، زرد و نارنجی؛ نشان از شور زندگی دارد. درخشش لکه‌های آبی رنگی در لابه‌لای سایر رنگ‌ها بیانگر آرامش گاه به گاه در میانه هیاهوی زندگی است. در میان این همه رنگ و زیبایی، خطوط تیره رنگی هم به چشم می‌‎آیند که به صورت پراکنده دیده می‌شوند و جلوه‌ای خاص از تشویش را در زندگی نشان می‌دهند تا جایی که بر رنگ‌های شاد سیطره یافته و آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. می‌توان گفت که این خطوط از نگاه استاد نقاش همان جنگ‌ها و خشونت‌های حاکم بر افغانستان می‌باشند که روزگار مردم افغان را تیره و تار کرده و جلوه شادی را در این سرزمین کهن کمرنگ ساخته است.

برای هنرمندی چون استاد ادیب آیین که کودکی خود را در بحبوحه جنگ و خشونت گذرانده و درد ترک وطن و مهاجرت را با پوست و استخوان لمس کرده است، واژه‌های غم و شادی معنای دیگری دارند. همانطور که از این نقاشی بر می‌آید، شور و شوق زندگی در زیر رگه های ضخیمی از اندوه پنهان شده‌اند؛ هرچند هنوز رخ می‌نمایند و زیبایی‌های خودشان را نشان می‌دهند. آری، امید زنده است و زندگی جریان دارد.

5- نام اثر: چاله ها

اثر هنری “چاله ها” با تکنیک رنگ اکریلیک به سبک کنشی (اطواری)، روی بومی با متریال 100 درصد پنبه، در ابعاد 190×400 سانتیمتر و مکتب اکسپرسیونیست انتزاعی، توسط هنرمند برجسته فریدالله ادیب‌آیین در سال 1400 هجری شمسی خلق شده است. سمت چپ، پائین، امضای لاتین هنرمند دیده می-شود. این تابلوی زیبا به مبلغ زیادی قیمت گذاری شده است.

در این تابلو، کاربرد رنگ‌های شاد و زیبا تعبیری از کشورهای مختلف دنیا است که در حصاری از رشته‌های تاریک قرار گرفته‌اند؛ گویا زمین در حال پوشیده شدن با این سیاهی‌هاست و چاله‌ها نیز نام استعاری است که برای این تیرگی‌ها منظور شده است.  از دیدگاه هنرمند، خطوط تیره رنگ در این نقاشی بیانگر مرزهای بین کشورها هستند که محدودیت‌هایی بین ملل مختلف ایجاد کرده و گاهاً بهانه‌ای برای ایجاد درگیری و خشونت بین آنهاست. این مرزها هستند که فاصله‌ها را ایجاد کرده‌اند، در حالیکه در سایه سار عشق و محبت می‌توان دنیایی از نو ساخت. همچنین، هنرمند که خود چهره کریه جنگ و خونریزی را در سرزمین مادری -افغانستان- دیده و درد آوارگی و پناهندگی را با جان خویش لمس کرده، آرزوی دنیایی عاری از خشونت در دل دارد؛ لذا ضمن انتقاد از وضعیت جنگ و درگیری در سرتاسر جهان -به ویژه در افغانستان- به همه انسان‌ها هشدار می‌دهد تا زمین را قبل از نابودی انسانیت دریابید و کمک کنید تا دنیا جایی بهتر برای زندگی باشد. او احساس خویش را در قالب یک اثر انتزاعی با تصور مرزبندی بین کشورها نشان داده است.