هفدهمین دوره جشنواره سراسری تئاتر مقاومت در بهبهه سومین موج کرونا اجرای خود را به عنوان اولین جشنواره آنلاین سراسری در کشور کلید زده و از روز گذشته، آغاز به کار کرده است. تئاتر دفاع مقدس به علت ماهیت خاص جنگ ایران و عراق، شکل ویژه ای دارد و با تئاترهای موجود در جهان تفاوت زیاد دارد. بنابراین تئاتر دفاع مقدس به لحاظ گستردگی و سرمایه گذاری، مدون ترین جریان تئاتر کشور است که همپای انقلاب اسلامی ایران ظهور کرد و بالند شد اما تحول چشمگیری که نشان تأثیرگذاری جدی پژوهش ها در زمینه تولید اثر بود را ما در این سال ها در آن ندیدم.

در نخستین روز این جشنواره در بخش صحنه ای سه اثر فاخر تئاتر مقاومت شامل خنکای ختم خاطره از حمیدرضا آذرنگ، برگشتن از حسین مسافرآستانه و همینطور کجایی ابراهیم تولید امسال به کارگردانی لیلی عاج به صحنه اجراهای آنلاین رفت با هم نگاهی به این سه اثر جشنواره خواهیم داشت:

* «خنکای ختم خاطره»؛ داستان فراموشی یوسف های گمگشته

نمایش خنکای ختم خاطره به نویسندگی حمیدرضا آذرنگ و با درخواست بنیاد حفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس نوشته و در سال 88 نخستین بار توسط نیما دهقان روی صحنه رفت. این نمایش درباره روان شناسی اجتماعی مردم پس از جنگ ایران و عراق است. آذرنگ برای نگارش این نمایشنامه در بخش بین الملل جشنواره بیست و هشتم فجر تندیس جایزه نخست و نیما دهقان نیز بهترین کارگردانی را دریافت کرد.

خنکای ختم خاطره ماجرای رزمندگان به جنگ رفته و یوسف های گمگشته و چشم به راهی خانواده هایشان است که در پس آن یک اتحاد بین ترک و ارمنی و لر و خراسانی و جنوبی از شمال تا جنوب و شرق و غرب را شاهد هستیم مردمی که بچه هایشان را به جبهه فرستاده اند و حال داغ دیده هستند اما در نهایت همه با هم هم درد و یکپارچه اند.

زمان در این نمایشنامه آغاز دارد اما پایان ندارد ، مبدأ جنگ است اما مقصدی معلوم نیست و این نامعلومی ادامه دارد. فاصله ها چه در کار نیما دهقان و چه خود آذرنگ با المان هایی چون دیوار یا پازل و ماز مشخص شده اند.یکی از ویژگی هایی که این کار را نسبت به سایر کارها جذاب کرده، برانگیزاندن قوی احساس است هر چند شاید خیلی ها اعتقاد داشته باشند که هر کاری می تواند چنین ویژگی داشته باشد اما باید گفت خیر این درجه از تأثیرگذاری برای همه کارها نیست.  آذرنگ در این نمایشنامه تأکید می کند که ما فراموش کاریم و جنگ را فراموش کردیم و ایثار و فداکاری ، مردانگی و رشادت و دفاع از حقوقمان را فراموش کرد و هر چه می گذرد این فراموشی بیشتر می شود.

این نمایش نخستین بار سال 88 در تالار سمندریان تماشاخانه ایرانشهر به صحنه رفت و خود آذرنگ آن را در آذر و دی سال 97 با نگاهی متفاوت به صحنه برد و سپس هم در جشنواره تئاتر فجر حضور پیدا کرد و حال هم توسط خود حمیدرضا آذرنگ به جشنواره تئاتر مقاومت رسیده است.

*«برگشتن» دستمایه ای از تئاتر دفاع مقدس

نمایش دوم، نمایش «برگشتن» نوشته خیرالله تقیانی پور و با کارگردانی حسین مسافرآستانه است که در چندمین دور اجراهای خود پس از تئاتر شهر و جشنواره فجر امسال در تماشاخانه سرو نیز اجرا شد. در این اثر نمایشی که دراماتورژی آن توسط مرتضی شاه کرم انجام شده و تهیه کنندگی آن نیز برعهده جواد نوری است، ‌‎فرید قبادی، علی سلیمانی سرنسری، مجید رحمتی، الهه حسینی، جواد پولادی، پروا آقاجانی، ابتسام بغلانی، ماهان عابدی، طاها عابدی و پونه شاملو به ایفای نقش می پردازند.

«برگشتن» داستان مردی است که قصد ساختن بنایی عظیم در خرمشهر دارد و این حرکت او موافقان و مخالفانی دارد. او از سویی تحت‌تأثیر دلخوری مادرش بابت پیدا نشدن برادر مفقود الاثرش است و از سوی دیگر، راز میان و او همسرش، خانواده‌اش را تا آستانه فروپاشی پیش برده است. او اکنون در همه احوال خود سایه برادر مفقودش را می‌یابد؛ گویی دستان اوست که زندگیش را پیش می‌برد و او آرام آرام بی‌اختیار از جهان اطرافش، به سوی پیش می‌رود که برادرش خواهان آن است.

حسین مسافرآستانه درباره این نمایش در میزگردی در خبرگزاری فارس می گوید: « این نمایش برای دوره قبل از کرونا ساخته شده بود همان زمان هم اجرای خوب و موفقی به لحاظ استقبال تماشاگر داشت قرار بر این شد بعد از اینکه دوره اجرایی نمایش سپری شد اجرای مجددی قبل از کرونا در تماشاخانه سرو داشته باشیم که طی صحبت ها این نمایش با تغییری در برخی بازیگران، شروع به تمرین کرد ما هم کار را آماده کردیم. منتها به محض شروع اجرا مصادف با شیوع کرونا و تعطیلی همه سالن های تئاتری شدیم که این تعطیلی همچنان تا انتهای سال ادامه یافت تا اینکه در سال جدید اجازه بازگشایی سالن های نمایشی را دادند و خیلی از گروه ها بنا به دلائل خاص خودشان که به نظر محترم هم می آید، حاضر به اجرا نبودند.

تئاتر ما درست است که با موضوع جنگ و دفاع مقدس است اما یک موضوع اجتماعی امروز متأثر از جنگ را بدان پرداخته است البته درباره دفاع مقدس نبوده اما تأثیر دفاع مقدس در زندگی امروز دست مایه ما بوده است ، چیزی که امروز ما ملموس آن را در جامعه احساس می کنیم و با آن زندگی می کنیم.

مسافرآستانه می افزاید: «ما خواستیم بگوییم مسائلی را که در حیطه جنگ رخ داده و هنوز هم در زندگی تک تک آدم ها و خانواده ها جاری است را باید بدان فکر کنیم، یعنی هدف ما ارتقای آگاهی نسبت به آن چیزی که از دفاع مقدس در زندگی امروز باقی مانده بود، است.»

*درس‌هایی که شهید ابراهیم هادی به ما داد

و اما اثر سوم نمایش کجایی ابراهیم با نگاهی به زندگی شهید ابراهیم هادی است که از ابتدای مهر ماه اجرای خود را در تماشاخانه سرو انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس آغاز و پس از چند شب اجرا به دلیل تعطیلات استانداری تهران مبنی بر محدودیت های سالن های فرهنگی و هنری تعطیل شد و هنوز هم این تعطیلی ادامه دارد.

نویسنده و کارگردان این نمایش لیلی عاج و بازیگران به ترتیب ورود به صحنه سید جواد حسینی، سیامک زین‌‏الدین، مرتضی عبداللهی، نهال حاجیان، شهروز آقایی، یزدان دارابی، مهدی جعفری‌پور، علی چاقوچی هستند. این نمایش در شب افتتاحیه با حضور خانواده و خواهران شهید ابراهیم هادی افتتاح شد و روز اول جشنواره تئاتر دفاع مقدس هم به اجرای آنلاین رسید.

لیلی عاج کارگردان این اثر در میزگرد خبرگزاری فارس درباره این نمایش می گوید: «برای جشنواره نمایشنامه نویسی مشهد پیشنهاد کار داشتم ، تعدادی کتاب تهیه کردم و آنها را خواندم تا به کتاب «سلام بر ابراهیم» رسیدم ، این کتاب که روی جلدش هم تصویر شهید ابراهیم هادی است را هنوز نخوانده بودم اما روی میزم بود و سختم بود دو جلد را بخوانم اما وقتی کتاب را تمام کردم به  نقاط اشتراک کتاب با نمایشنامه فکر کردم. ابتدا اسم کار را انتخاب کردم «کجایی ابراهیم» همانطور که خانم هادی الان فرمودند واقعا کسی نمی داند شهید هادی کجاست و این تصور، تخیل مرا هدایت کرد.

ویژگی های شخصیتی شهید هادی از مردم دار بودن یا نکات دیگر مرا جذب خود کرد به طوریکه وقتی اخبار تلخ در ارتباط با مشکلات کارگران را می شنیدم با خودم می گفتم اگر شهید هادی زنده بود الان برای مردم آن منطقه چه کار می کرد؟ اجرای این کار برای خودم خیلی سخت بود یعنی در ده شبی که اجرا داشتیم چیزهای جالبی دیدم خاطرم است یکی از این شب ها یک خانمی  محجبه بعد از کار سمت من آمد و برایم یک مقدار خاک کانال کمیل تربت آورد، او به من گفت که از رد پای ابراهیم در راهیان نور تربیت گرفته و با آن تیمم می کرده است.

وی همچنین درباره تماشای کار پیش از جشنواره نیز می گوید: در این شرایط کرونایی مخاطب به دیدن تئاتر بیاید، کار دشواری است. متأسفانه قشری که مخاطب این نوع محتوا هستند اساسا با تئاتر بیگانه اند انگار در طول این سال ها برایشان به لحاظ هنری، زیبایی شناسی و محتوا کار مناسبی تولید نشده و آنها با یک تعداد نمایش هایی که تنها با حماسه و فرم و انفجار و مسائلی از این دست ، جلو آمدند. من با این شناخت که می دانستم مخاطبم با این دست کار شاید آشنایی نداشته باشد، کار را اجرا بردم بنابراین بین ما و این مخاطبان فاصله بود از سویی هم شرایط کرونا کار را سخت تر می کند و همه اینها دغدغه مرا برای استقبال از کار گروه بیست نفره با هشت بازیگر و طراحان مختلف زیاد می کرد.